هر اختياري كه انسان مي‌كند
يك پديده ممكن است
يعني وجودي دارد كه ذاتاً ممكن بوده
كه باشد
يا نباشد
علّت صدور اين اختيار چيست؟
بله، دقيقاً همان «اختيار خاصّ» را مي‌گويم
نه قوّه و توانايي اختيار كردن را
اين علّت يا داخل نفس ماست
يعني داخل خود ما
يا خارج از ما
اگر داخل ما باشد يا خودش اختياري است
يا غير اختياري
اگر اختياري باشد كه خودش داخل همين بحث است
يعني همين پرسش از خود او هم مي‌شود
كه علّت صدورش از كجاست
كه به «تسلسل» مي‌انجامد
اگر هم غيراختياري باشد
يا خارج از نفس ما باشد
در هر دو صورت به جبر مي‌رسد
يعني «اختيار رفتن به مشهد» خودش علّتي دارد
كه تحت اختيار نيست
عجب شبهه سنگيني شد!
بله، اين مشكل هست
و فلسفه اصالت وجود نتوانست مرا قانع كند
زيرا هر چه پاسخ مي‌داد در دايره عليّت بود
و تا عليّت باشد
تمام اراده و اختيار انسان بايد معلول باشد
براي چيزي كه او خودش اختيار ما نيست
حالا يا اختيار ديگري است
يا اصلاً از سنخ اختيار نيست و خلقتي تكويني است!
معمولاً كساني كه اين شبهه را درك مي‌كنند
آگاهي و علم را آن چيزي مي‌پندارند كه اختيار را در دست دارد
يعني اختيار معلول آگاهي‌هاست
اين‌جا به همان قصه‌اي باز مي‌گرديم كه در ابتدا گفتم
جوانان محله ما از روي جهالت عمل مي‌كردند
از روي آگاهي‌هاي نادرستي كه از باورهاي قوم خود گرفته بودند
باورهايي غربي كه زشت‌ها را زيبا جلوه مي‌داد
كسي كه زشت را زيبا ببيند
خب عمل زشت را هم اختيار مي‌كند
ببينيد اختيار چه راحت به جبر انجاميد!
حتي در انديشه‌هاي اعتقادي و كلامي
و حتي باورهاي عرفاني ما هم
رگه‌هاي كلفتي از اين جبرگرايي ديده مي‌شود
يادم هست دبير بينش دبيرستان‌مان وقتي اين استدلال را در تعريف عصمت بيان كرد:
«معصوم گناه نمي‌كند، زيرا حقيقت گناه را مي‌بيند و علم به آن دارد، لذا گناه نمي‌كند و ميل به آن هم ندارد، مانند كسي كه كثافاتي را روي زمين ببيند و حقيقت آن را بداند، هرگز حتي تصوّر اكل آن به ذهنش خطور نمي‌كند!»
شاگردي بلند شد و پرسيد:
«پس هنر نكرده است، ما هم اگر اين علم را داشتيم گناه نمي‌كرديم!»
چندان بيراه هم نمي‌گفت شاگرد
وقتي عصمت جبري شود
ارزشي براي معصوم به ارمغان نخواهد آورد.
استادهاي حوزوي‌مان البته در درس عقايد
اين اشكال را پذيرفتند و پاسخ دادند:
«عصمت يا همان علم به گناه، هديه‌اي از سوي خداوند است، به كسي كه خداوند مي‌داند اگر حتي عصمت هم نمي‌داشت، در دوران زندگي خود گناه نمي‌كرد. خداوند علم به آينده دارد و اين جايزه را پيش از امتحان به معصوم داده است».
هر چه كه باشد، اختيار با چالشي جدّي مواجه بود
تا نظريه‌اي جديد شنيدم...
[حالاحالاها اين بحث ادامه دارد]
آشنا: ما گفتيم سيد وارد بحث شيرين جبر و هندسه و مثلثات شده گفتيم كلاس تقويتي بريم پيشش، د نگو خود سيد هم پاش لنگ همين جبره. سيدنا الجبر و الاختيار فيه لا فلوس! الغرب كانورتينگ الساينس تو ماني. المسئله المهمه هي الفلوس. مقالات هاو تو ميك ماني بنويس مستقيذ شويم. العبد المذنب الفقير لله، المستغرب دوستتشنبه ۲۳ ارديبهشت ۱۳۹۱ - ۱:۲۱ صبح
