استثمار كارگر مولّد
اصلاً سؤال اصلي اين‌جاست: چرا مولّد بايد اين‌همه هزينه براي خدمات پرداخت كند؟ در حالي كه آن‌چه نياز دارد را خود توليد مي‌كند؟
نظام سرمايه‌داري روي بخش «خدمات» استوار شد. اين را اسميت پيش‌بيني نمي‌كرد. از مسير توليد منحرف شد. بانكداري با تمام كارمندان حسابدارش! دولت و تمام كارمندانش. قاضي‌ها و وكلا و پليس و نيروهاي انتظامي و … در حقيقت شهرها كه آمدند، كوله‌باري از خدمات را گذاشتند روي دوش كشاورز.
كشاورزي كه ديروز نيازي به ادارات نداشت، امروز براي خريدن بذر بايد مجوّز بگيرد، عوارض بدهد، هزينه كارشناسي بدهد، تأييديه بگيرد، به آبخيزداري برود و حق آب خود را تمديد كند. هزاران كاري را كه اصلاً ربطي به توليد محصول نداشت، سرمايه‌داري به گردن توليدكننده انداخت. تا چه شود؟ تا بتواند هزينه‌هاي بخش خدمات را كه محصول توليد نمي‌كند تأمين نمايد.

عائله بزرگ
كشاورز و دامدار و معدنچي و صنعتگري كه قبلاً چهار پنج سر عائله داشت، با درآمد اندك كارش راست مي‌آمد. اما امروز با اين‌همه ثروتي كه توليد مي‌كند، به مدد ابزار و فن‌آوري و دانشي فراوان، كم مي‌آورد. چرا؟ زيرا عائله او زياد شده است.
نظام سرمايه‌داري حواسش هست. او مراقب است تا تمام آن‌چه را براي تأمين بخش خدمات نياز دارد از درآمد كارگر بيرون بكشد. همين است كه هر چه درآمد او بيشتر مي‌شود، بدون اين‌كه بفهمد چرا، ثروتش افزايش نمي‌يابد.

توليد نياز
اقتصاد سرمايه‌داري، آن‌چه امروز در دنيا مي‌بينيم، كارش با نيازسازي پيش مي‌رود. مراكز تفريحي بزرگ مي‌سازد، ديزني‌لند مثلاً. كه چه شود؟ تا كارگر مولّد احساس كند چيزي لازم دارد كه ندارد؛ تفريح مثلاً. بخشي از درآمد توليد خود را هزينه كند تا دستمزد خدمات آن‌ها را بدهد. دولت هم سريع ماليات مي‌گيرد از مركز تفريحي. تا دستمزد بخش ديگري از نيروهاي غيرمولّد را در‌آورد.
اين نياز چگونه توليد مي‌شود؟ اين سيستم چطور به نيروهاي مولّد مي‌باوراند كه بايد ثروت خود را براي چيزي كه تا آن روز به آن نياز نداشتند هزينه كنند؟

فاصله طبقاتي
نظام سرمايه‌داري به ثروت نياز دارد و ثروت را اسميت گفت كه فقط كارگر مولّد تأمين مي‌كند. وقتي بيشتر شغل‌ها بر اساس آمارهاي رسمي كشورهاي توسعه‌يافته، به بخش خدمات اختصاص دارد، چطور پس اين ثروت را بيرون مي‌كشند از حلقوم كارگر مولّد؟
انسان فطرتاً از تحقير شدن فراري‌ست. زير بار آن نمي‌رود. اگر به دو مهمان نان و پنير بدهي راضي بيرون مي‌روند، اما اگر به يكي نان و پنير بدهي و به ديگري جوجه‌كباب، قطعاً نان و پنير را پرت مي‌كند توي صورتت!
نظام سرمايه‌داري با ايجاد تفاوت در الگوي مصرف، نيروي كار مولّد را تحقير مي‌كند. كالاهاي لوكس و لاكچري مي‌سازد، چيزهايي كه فقط براي تفاخر ساخته مي‌شوند حتي. با تبذير و اسراف، حرص ايجاد مي‌كند و طمع. حالا كارگر تمام تلاش خود را مي‌كند تا چيزي را به دست آورد كه سرمايه‌دار دارد، رئيس دارد، مدير. نوع مسكن، محل قرارگيري آن در شهر حتي. خودرو، لباس، رستوراني برود كه او غذا مي‌خورد. هر چه كه او مصرف كند را مي‌خواهد.
بله، نياز ساخته مي‌شود. فاصله طبقاتي در الگوي مصرف، نياز ايجاد مي‌كند تا اقشار پايين‌دست جامعه بيشتر كار كنند. دقيقاً همان قشري كه تنها نيروي مولّد در جامعه است. ثروت را اين‌ها بايد تأمين كنند و با بالادستي‌ها به اشتراك بگذارند، اما نه اشتراكي مساوي و برابر!

[ادامه دارد...]