از فرمايشات شما بنده چند نتيجه گرفتم كه خواستم بپرسم استنباطم درست بوده يا خير:
1-پلوراليسم ديني امري است طبيعي و با توجه به مسائل هرمنوتيك هر كس به فراخور عقل خود از دين مطلبي فرا مي گيرد و با اين تناسب هيچ اعتراضي بر يافته ي افراد وارد نيست چرا كه هر كس چيزي مي يابد و مي فهمد كه شايد ديگري نيابد و همين طور اگر باز بخواهيم با متن تطبيق دهيم تحول و تكثر فهم متن هم وارد قضيه خواهد شد.
2-فلسفه هيچ دردي از انسان ها درمان نمي كند چراكه در نهايت نتيجه ي قطعي براي آن مشخص نيست و اينجا محق بودن مكتب تفكيك به روشني مشخص مي شود.
3- جوابي براي نفي «مغز درون خمره» نيست.

هفته پركاري بود و پروژه‌اي در دست
از اين رو پاسخ به تأخير افتاد
شنبه صبح است و به سراغ ايميل شما آمده‌ام
عرض پوزش

تفاوت لغت با اصطلاح در اين است
كه لغت براي يك معنا وضع مي‌شود
وقتي مي‌گوييم «كثرت» كاملاً منظورمان مشخص است
هر نوعي از زيادي و تفاوت و چندتا بودن را در خود مي‌پذيرد
اما اصطلاح تخصصي‌ست معمولاً
جعل مي‌شود براي يك عنوان كاملاً خاص
مثلاً يك مكتب
وقتي مي‌گوييم «تكثرگرايي» يا «پلوراليسم»
اين ديگر يك مفهوم ساده نيست
كه به يك معناي عام اشاره نمايد
پشت سر آن يك كوه داده و اطلاعات و تعريف است
اصول و فروع دارد

آن‌چه خدمت شما عرض شد
در اين‌كه انسان مخلوق خداست
و انسان عقل دارد
عقل وي هم مخلوق خداست
و مخلوق مركّب است
و مركّب با اشياء ديگر در تأثير و تأثر است
و مركّب هيچ بهره‌اي از «اطلاق» ندارد
هر چه هست «مقيّد» است و حدّدار
پس علم او نيز حدّ دارد
و صددرصد و مطلق نيست
و اطلاق تنها يك امر انتزاعي و مفهومي‌ست
چيزي درون عقل است
و مابحذاء بيروني ندارد
نه عقل را سزد كه از جاي خود بيرون بيايد
و صحّت انطباق ادراك خود با واقع خارجي را ارزيابي نمايد
و نه آن‌‌چه درون خود ملاك ساخته
ارزشي انطباقي به ادراكات وي مي‌دهد
چرا كه ملاك دروني نمي‌تواند صحت انطباق با واقع خارجي را بيان نمايد

همه اين‌ها كه گفتم
شايد بيانگر نوعي ضعف در عقل بشر باشد
و صددرصد بودن علم بشر را
و ادراكات وي را نقض نمايد
ولي هيچ كدام كافي نيست كه به پلوراليسم بيانجامد
پلوراليسم نياز به يك مقدمه بسيار مهم‌تر دارد

همان‌طور كه پيش از اين عرض كردم
فلسفه اساساً چه در غرب و چه در شرق
در غرب هم چه در عصر يونان باستان و چه در عصر رنسانس
فلسفه سازوكارش اين‌چنين بوده
كه بر يك اصل اوليه استوار گشته است
شايد پاسخ سؤال دوم شما نيز در همين‌جا
لابه‌لاي سؤال اول بيان شود
همين مطلبي كه دوباره تكرار مي‌كنم
دقت بفرماييد
فلسفه بر يك اصل اوليه متكي‌ست
«اطلاق عقل»
يعني ما هستيم و دنيا
ما هستيم و واقعيت
عقل ماست و يك دنيا اطلاعات
عقل ما در برابر يك عالم اشياء
فلسفه يعني عقلانيت محض
فلسفه با عقل آغاز مي‌كند و همه چيز را عقلاني مي‌پندارد
حتي فلاسفه دين‌دار
فلاسفه‌اي كه خدا را قبول داشتند
خدايشان را نيز با فلسفه اثبات كرده‌اند
و قصد داشته و دارند كه همه ويژگي‌هاي خدا را نيز در فلسفه بيابند
فلسفه بر اين اصل اوليه متكي است
اصلي كه ترجمه‌اش اين است
«من برترم»

اين همان عقل‌پرستي‌ست كه استاد حسيني(ره)
درباره ابليس بيان كرد
اين عقلي كه اگر خدا را اثبات نكند مي‌گويد نيست
و اگر اثبات كند مي‌گويد هست
اين چه تفاوتي با عقل ابليسي دارد؟
وقتي ما همه اصول اعتقادي خود را بخواهيم برهاني كنيم
برهاني كه مبتني بر عقل محض باشد
در آن صورت اگر يك مطلب برهاني نشد
بايد بگوييم كه نيست!
مانند ابليس كه بر آدم سجده نكرد
زيرا استدلال عقلي براي آن برهاني نشد
كه سجده را توجيه نمايد

پلوراليسم چنين وضعيتي دارد
پلوراليسم مانند ساير مكاتب فلسفه غرب
بر يك امر مبتني‌ست
و آن «عدم تفاوت بود و نبود خداست»
وقتي وارد فلسفه مي‌شوند
با اين پيش‌فرض مي‌شوند
كه بود و نبود خدا در استدلالات ما دخلي ندارد
اين همان سكولاريسمي‌ست كه در علم سياست تعريف شده
جنبه علمي‌اش در فلسفه خودنموده
تكثرگرايي يا پلوراليسم به اين معناست:
«حالا كه ما هستيم و عقل خودمان
و عقل‌مان هم هيچ درك يقيني و قابل اتكا ندارد
پس بايد با هم كنار بياييم
با درك‌هاي متخالف خودمان با ديگر انسان‌‌ها
زيرا مي‌يابيم كه نمي‌توانيم برتري هيچ يك را بر ديگري اثبات كنيم»

اين پيش‌فرض از اساس باطل است
زيرا بر پايه «نفي خدا» بنا شده
هر جا كه «بود و نبود خدا» يكسان تلقي شود
اين به معني «لابشرط بودن موضوع نسبت به واجب الوجود» است
و چون واجب‌الوجود قوي‌ترين وجود است
و خميرمايه موجودات
نمي‌تواند فاقد هيچ كمالي باشد
اگر كمالي در موجودي يافت شود كه در واجب‌الوجود نباشد
تناقض است
زيرا او ديگر واجب‌الوجود نيست!
چرا كه واجب‌الوجود طبق فلسفه اصالت وجود
اولين وجود است
و علةالعلل
و علت بايد كه واجد همه كمالات معلول باشد
و گرنه «فاقد الشيء كيف يعطي الشيئ؟»
اين را كه مورد توجه قرار دهيم
متوجه اين نكته مي‌شويم
كه هر گزاره‌اي كه نسبت به بود و نبود واجب الوجود لابشرط باشد
يعني بود و نبود خدا براي آن تفاوت نكند
در حقيقت خدا را نفي كرده است
با «نفي خدا» بحث را آغاز نموده است
يعني نفي كرده كه او واجب الوجود است

تمامي فلسفه‌ها متأسفانه با همين اصل آغاز مي‌شوند
ما هستيم و عقل‌مان
عقل ما هست و دنياي‌مان
حالا مي‌خواهيم تفلسف كنيم
آيا به وجود واجب بالذاتي پي ببريم كه خدايش نام نهيم
كه فلاسفه مسلمان بردند
يا پي نبريم كه پاره‌اي فلاسفه غرب نبردند!
پس پي به وجود واجب بالذات بردن براي فلاسفه مسلمان هم عزّتي محسوب نمي‌گردد
تا زماني كه فلسفه را از آن نقطه عجيب آغازيدند
«لابشرط بودن فلسفه نسبت به واجب الوجود»

اجازه دهيد خيلي ساده
و با يك جمله عاميانه‌تر توضيح دهم
اگر من بگويم: راه رفتن من ربطي به بودن يا نبودن زمين ندارد
اگر بعد از راه رفتن متوجه سفتي زير پايم شدم
مي‌فهمم كه زمين وجود دارد
لازمه اين حرف هم اين است كه اگر متوجه سفتي زمين نشدم
پس بايد بگويم زمين نيست!
در حالي كه
دقت بفرماييد
در حالي كه اصلاً راه رفتن بر مبناي وجود زمين تعريف شده است!
اين فعل
فعل راه رفتن
بدون فرضِ بودن زمين اصلاً قابل معنا نيست!

از همين جا وارد بحث اثباتي مي‌شويم
تا اين قسمت را به زبان قوم سخن گفتيم
از پلوراليسمي كه باطل است
و هرمنوتيكي كه معتقد است «متن صامت است» لال است و سخن نمي‌گويد
و چون نويسنده همراه متن نيست
هر چه شما بفهمي مربوط به خودت است و نه نويسنده!
كه اين‌طور فهم هر شخص را براي خودش حجت مي‌كنند و صحت را به همين تعريف مي‌نمايند

سؤال اين است
اين‌جا را خوب بايد دقت كرد
در ادامه همان بحث «مغز درون خمره»
معماي لاينحل امروز در غرب
در فلسفه غرب نه فقط
كه در زندگي مردم امروز غرب اين معما داخل شده است
اين‌جاي بحث پاسخي‌ست تركيبي به هر سه پرسش شما
سؤال اين‌ است:
«واقع چيست؟»
زيرا اگر ما علم را به «ادارك مطابق واقع» معنا كرديم
عملاً معلّق است به تعريف واقع
آدم‌ها يك كار خيلي عجيب كرده‌اند
همين فلاسفه منظورم است
آمدند و يك واقع خيالي تصوّر كردند
و سپس آن را واقع حقيقي پنداشتند
و اين همه مشكل پديد آمد كه آمد و مي‌بينيد
«واقع چيست؟»
آيا واقع آن‌چيزي‌ست كه فلاسفه مي‌گويند
و پيش‌فرض فلسفه خود قرار مي‌دهند
و بعد كه نمي‌توانند آن را اثبات كنند
يكهو ضد اصل واقعيت مي‌شوند و سر از نيهيليسم و ترديد و شك‌گرايي در مي‌آورند
واقع چيست واقعاً؟

براي جواب بايد به ريشه‌هاي ادراكي آن باز گرديم
اين‌كه ما «واقعيت» را از كجا آورده‌ايم؟
يك فيلسوف چه كرده است با عقل خود كه به واقع دست‌يافته؟
به تعريف واقع أعني
فيلسوف چنين مسيري را طي نموده است:

من زيد را ديدم
با زيد سخن گفتم
يك تصوري از زيد در نفسم حاضر شد
تصوري كه وابسته به تصوير و صداي اوست
بار ديگر با عمرو مواجه شدم
از او نيز تصوّري در نفسم حاضر شد
كه متكي بر صدا و تصوير و ساير تأثيراتي بود كه در حواس من نهاد
اكنون دو تصوّر در نفس خود دارم
تصوّر زيد و تصوّر عمرو
هر دو تصوّر جزئي هستند
يعني در خارج تنها به يك فرد اشاره مي‌نمايند
حتي اگر هزاران انسان ديگر بياورند كه همه در صدا و تصوير شبيه زيد باشند
اين تصوّر ذهني من قبول نمي‌كند كه بر آن‌ها منطبق شود
چرا؟
واقعاً چرا؟
از نظر تصوّري شايد خصوصيات زيد2 با زيد1 يكي باشد
اما من در تصوّر خود شرط كرده‌ام كه تنها بر يك فرد خارجي منطبق باشد
تنها بر همان زيد1
لذا با اين شرط ذهني‌ست كه اين ادراك جزئي مي‌گردد

حالا
من از مقايسه اين دو تصوّر به مشتركاتي مي‌رسم
حدس و گمان و حساب احتمالات نيز به سراغ عقل من مي‌آيند
عقل بر اساس تمام تجارب خود
و قدرت و توان حدس زدن
و هوش خود
اشتراكاتي از دو تصوّر ياد شده انتخاب مي‌نمايد
كه مي‌پندارد نبايد مربوط به شخص آن فرد خارجي باشد
مانند دست داشتن، پا داشتن، راه رفتن، نگاه كردن، حرف زدن، خوردن و...
اين‌ها را كه سوا كرد
عقل من از سنجش دو تصوّر اوليه زيد و عمرو يك مفهوم جديد مي‌سازد
به نام «ماهيت»
اين اولين مفهومي‌ست كه عقل مي‌سازد
زيرا تصوّر زيد و عمرو بواسطه تأثر از خارج پديد آمده
و عقل در آن فاعليت نداشت
اما در اين مفهوم جديد فاعليت دارد و اوست كه سنجش مستقل مي‌كند
در عبارات فلاسفه مسلمان اين را مفهوم يا معقول اولي نامند

سپس عقل به «ماهيت انسان» نظر مي‌افكند
و آن را با ماهيتي كه از مشاهده چند اسب ساخته است مقايسه مي‌نمايد
و با ماهيتي كه از مشاهده و سنجش چند درخت
و اين‌بار يك مفهوم جديد مي‌سازد: «ماهيت»
عقل اين‌بار مي‌يابد كه «انسان» و «اسب» و «درخت» ماهيت هستند
اين را فلاسفه معقول ثاني خوانند
دومين سنجش عقل
در مفاهيم كلّي
بر خلاف سنجش اول كه بر مفاهيم جزئي سوار بود
اين معقول ثاني دو شقّ مي‌شود
دو دسته
گاهي نتيجه‌اي كه مي‌سازد مربوط به فرآيندي‌ست كه عقل طي كرده
لذا معقول ثاني ساخته شده قابل ارجاع به خارج نيست
مثلاً هرگز نمي‌توانيم به زيد خارجي بگوييم «ماهيت»
اما
گاهي اين سنجش دوباره
به مفهومي مي‌انجامد
و معقول ثاني جديدي مي‌سازد كه بر اساس فرد خارجي استخراج شده
مثلاً مي‌گوييم از سنجش «ماهيت انسان» و «ماهيت خودرو»
به يك مفهوم جديد رسيديم
مفهوم «عليّت»
زيرا انسان علت پيدايش خودروست
اين نيز معقول ثاني‌ست
اما معقول ثاني خاصي كه قابل ارجاع به خارج نيز مي‌باشد
يعني مي‌توانيم بگوييم‌:‌ «انسان علت خودروست»

اين سنخ دوم از معقولات در فلسفه بيشتر كاربرد دارند
فلسفه بيشتر با اين‌ها كار دارد
بخش اول مربوط به منطق مي‌شوند
حالا يكي از اين معقولات ثاني «واقعيت» است
عقل ما از سنجش مفاهيمي كه دارد
مفاهيمي كه بار اول ناشي از تأثر خارجي پديد آمدند
و با يك‌بار سنجش تبديل به ماهيات شدند
چون اين ماهيات از خارج به نفس آمده‌اند
يعني مابحذاء خارجي داشته‌اند كه نفس از آن مابحذاء خارجي متأثر شده است
عقل وقتي اين ماهيات را
مورد سنجش قرار مي‌دهد با ماهياتي كه با قوه خيال خود ساخته است
مانند شير بالدار
از سنجش اين دو سنخ ماهيت
يك معقول ثاني مي‌سازد
و مي‌گويد: آن دسته اول واقعيت دارند
اين دسته دوم واقعيت ندارند!

روشن شد؟
بنابراين «واقعيت» از اين‌جا آمده است
محل انتزاع واقعيت كجاست؟
اصلاً واقعيت متكي بر چيست؟
بر تمامي اداراكات حسي ما از خارج

حالا يكهو فلسفه زير و رو مي‌شود
خلاف تعريف خود سخن مي‌گويد
و يك پرسش كاملاً احمقانه طرح مي‌نمايد:
«آيا زيد واقعيت دارد؟ يا او يك ادارك خيالي‌ست كه به مغز در خمره من تزريق شده است؟»
چقدر اين سؤال غلط است؟
خيلي
زيرا سؤال دوري است
مانند اين سؤال: آيا اسب واقعاً اسب است؟ نكند الاغ باشد؟ يا شايد گاو؟
ما نمي‌توانيم خلاف تعريف خود سؤال كنيم
اين يك كار نادرست است
زيرا گزاره‌هايي مي‌سازيم
كه در آن‌ها محمول نافي موضوع است
و چنين گزاره‌هايي قطعاً نتيجه ثابت و مشخصي دارند
«اين‌هماني»
وقتي شما از اين بپرسي كه: آيا اسب اسب است؟
جواب هميشه يك چيز است: بله، اسب اسب است
هوهويّت يا اين‌هماني اساس منطقي‌ست كه بر فلسفه اصالت ماهيت متكي‌ست
هميشه محمول اگر خود ذات موضوع باشد
بر او منطبق است
پس در جواب كسي كه مي‌پرسد:
آيا آن‌چه ما از خارج درك مي‌كنيم واقعيت دارد؟
جواب خيلي روشن است
برهان اين است:
مفهوم واقعيت را از «آن‌چه ما از خارج درك مي‌كنيم» اخذ كرديم
پس: واقعيت = آن‌چه ما از خارج درك مي‌كنيم
حالا سؤال تحليل مي‌شود به اين:
آيا واقعيت واقعيت دارد؟
هر كس بگويد ندارد خيلي بي‌منطق است!

بله
اصل اين سؤال اين‌طور بوده
كه بعد تحريف شده است
اين سؤال درست است كه بگوييم:
آيا اين ميز كه من در جلوي خود مشاهده مي‌كنم واقعيت دارد؟
كه منحل مي‌شود به اين سؤال:
آيا اين ميز كه من در جلوي خود مشاهده مي‌كنم از آن چيزهايي‌ست كه من ادراكش را از خارج اخذ كرده‌ام يا از آن چيزهايي‌ست كه من ادراكش را در تخيّل خود ساخته‌ام؟
اين سؤال صحيح است
پاسخ هم دارد
پاسخ آن تجربي‌ست
روش‌هايي در علوم هست كه شما را به پاسخ برساند

فلاسفه اما آمدند و اين سؤال را كلّي كردند
و غفلت كردند
از اين‌كه وقتي اين سؤال را كلّي كني
از اساس به يك پرسش دوري مي‌رسي
كه جواب بسيار واضحي دارد
هميشه الف الف است
واقع را عقل ما از كجا يافت؟
از تأثرات خارجي خود
حالا شما دم بزن از مغز در خمره
پس شما گرفتار تخيّل شده‌اي
يك واقعي تعريف كرده‌اي
كه معلوم نيست اصلاً وجود داشته باشد
واقعي كه مربوط به يك وعاء خيالي مي‌شود
و بعد آن واقع را با اين واقع مي‌سنجي
دو «واقع» كه اشتراك لفظي دارند فقط
و سؤال مي‌كني كه آيا من در آن واقع خيالي هستم
يا در اين واقع واقعي كه هر روز ادراك مي‌نمايم؟
ولي اين سؤال را پشت و رو كرده
آن واقع خيالي را واقعي نام مي‌نهي
آن واقعي كه يك كوزه هست و يك مغزي كه به آن سيم متصل است!

تا زماني‌كه واقع در نظر ما از تأثرات خارجي پديد آمده
پس منحصر است در همين وعاء
و هر چه از خمره و واقعي ديگر گفته مي‌شود
همه تخيّل است
و قابل اثبات نيست
و اصلاً واقعي هم نيست!

اما اين‌كه فلسفه هيچ دردي از ما دوا نمي‌كند
بله همين‌طور است
فلسفه‌اي كه بر اصل «لابشرط بودن نسبت به واجب‌الوجود» بنا نهاده شود
كمكي كه نمي‌كند هيچ
بر گمراهي ما نيز مي‌افزايد
اما قبلاً عرض كردم كه اين‌ها يك دسته از فلسفه‌ها هستند
نه كل فلسفه
اصل فلسفه يعني انديشه كردن در اصل هستي
در اصل چرايي، چيستي و چگونگي خلقت
اين قابل انكار نيست
اصلاً قابل اغماض هم نيست
شما نمي‌تواني به كثرت جهان نيانديشي
و از علم و آگاهي و اختيار خود غفلت نمايي
شما نمي‌تواني به علت خلق شدن خود فكر نكني
و درباره غايت اين دنيا نظري نداشته باشي
اين‌ها يعني فلسفه
پس فلسفه جبر انساني ماست
ما انسان‌ها چه بخواهيم و چه نخواهيم ناگزير از تفلسفيم
حتي اگر تنها باشيم و در يك غار زندگي كنيم

اما فلسفه‌اي كه خدا را از ابتدا غيرمفروض گرفته
چگونه مي‌تواند آن‌جا كه به خطا رفت
مانند ابليس
بازگردد و اصلاح پذيرد؟
اثر خطرناكي كه بر اين فلسفه بار است را مي‌دانيد در علم اصول فقه چيست؟
اين مي‌شود كه در اصول فقه
گفته مي‌شود: شارع هم نمي‌تواند حجيت يقين را سلب نمايد!
وارد بحث اصولي آن نمي‌شوم
ولي اثر فقهي آن چيست؟
در قالب يك مثال بيان مي‌كنم
مي‌گويند يكي از مراجع عظام تقليد
سال‌هاي سال پيش
در حرم حضرت معصومه (س) پيشنماز بودند
يك مرتبه اشتباهي حاصل مي‌شود
ايشان يك ركعت در نماز كم و زياد مي‌خوانند
سلام كه مي‌دهند صف اول متعرّض مي‌شوند
معمولاً هم كه صف اول از علما هستند و آدم‌هاي معتبر
ايشان مي‌فرمايد:
من يقين دارم درست خوانده‌ام
و يقينم براي خودم حجّت است
شما اگر شك داريد نماز خود را اعاده كنيد!

دقت مي‌فرماييد؟
يقيني كه به كلام چند انسان خوب و مورد اعتماد شكسته نمي‌شود
اين چه يقين محكم و قدرتمندي‌ست؟!
چرا؟
زيرا مبتني بر فقهي‌ست
كه در اصول آن گزاره‌اي بيان شده
كه حجيت يقين را محرز مي‌داند
به حدّي كه شارع نيز نمي‌تواند آن را سلب نمايد
چون معتقد است: شارع نيز حجيّت خود را از حجيّت همين يقين اخذ كرده است!
اين اصول فقه بر منطقي متكي‌ست
كه از فلسفه‌اي آمده
كه مي‌گويد براي من فرق نمي‌كند خدا باشد يا نباشد
من تفلسف را از سطح صفر آغاز مي‌كنم
و خيال مي‌كند سطح صفرِ انديشه آن‌جايي‌ست كه: «فرضِ خدا نيست»
فقط من هستم و عقل خودم!
مانند انساني كه مي‌خواهد از راه رفتن
پي به وجود زمين ببرد
در حالي كه اصلاً راه رفتن را از بودن روي زمين فرا گرفته است!

قصه فلسفه
برخلاف قصه‌هايي كه براي كودكان مي‌گوييم
از «يكي بود يكي نبود غير از خدا هيشكي نبود»‌ آغاز نمي‌شود
يك قدم عقب‌تر
از «هيشكي نبود؛ جز عقل من» شروع مي‌شود
اين مي‌شود كه دكارت مي‌گويد:
«فكر مي‌كنم، پس هستم»
و بعد مي‌گويد:
«تصورّي از يك وجود ازلي در فكرم دارم، پس خدا هست»!

اين تناقض پيدايش فلسفه‌هاي موجود است
اما اگر اين نقيصه را مرتفع نماييم
يعني از ابتدا وجود خدا را مبنا قرار دهيم
فلسفه ديگري ساخته خواهد شد
استاد حسيني (ره) پيوسته اين آيه را تكرار مي‌كردند در مباحث خود:
«و قالت اليهود يد الله مغلولة»
و فلسفه را به آن مي‌سنجيدند
فلسفه‌اي كه قواعد عقلي را بت قرار دهد
و بگويد خداوند يكي
قواعد عقلي هم يكي
و حالا خداوند نمي‌تواند برخلاف اين قواعد عمل نمايد
او معتقد بود چنين فلسفه‌اي مصداق اين آيه از قرآن است
زيرا دست خداوند را بسته است

البته فلاسفه مسلمان با «رئيس‌العقلا» خواندن خداوند
خواسته‌اند اين مشكل را حل نمايند
به اين‌كه او خلاف عقل عمل نمي‌نمايد
ولي فراموش كردند اين گزاره را از فلسفه حذف نمايند:
«واجب الوجود نمي‌تواند برخلاف قواعد اصالت وجود عمل كند!»

مطلب طولاني شد
يك خلاصه
عقل مخلوق است
مخلوق مركّب است
محدود است
مطلق نيست
عقل رفتار دارد
هر رفتاري حق و باطل دارد
پلوراليسم و هرمنوتيك و تمامي اين مكاتب فلسفي
بر «نفي خدا» بنيان نهاده شده‌اند
زيرا بر «مساوي بودن بود و نبود خدا» در فلسفه خويش متكي‌اند
هر فلسفه‌اي كه چنين توليد شود
در حقيقت «نفي خدا» كرده
و راه باطل رفته

مغز درون خمره هم يك تخيّل بيش نيست
زيرا ما واقع را از جايي آورده‌ايم
كه درك كرده‌ايم
نمي‌توانيم اين تعريف را بر جايي منطبق نماييم
كه خيالي‌ست
حتي اگر مغز در خمره‌اي هم باشيم
آن واقع غير از واقعي‌ست كه ما مي‌شناسيم
و واقعي كه ما مي‌شناسيم همين است
هميني كه از آن
«واقع» را درك كرده‌ايم
پس نمي‌توانيم به آن چه كه نمي‌دانيم «واقع» اطلاق نماييم
عين اين مي‌ماند كه به يك چيز خيالي كه در ذهن‌مان ساخته‌ايم
كه چهارپا دارد و دو بال و يك شاخ و پرواز مي‌كند
بگوييم «اسب تك‌شاخ بالدار»
در حالي كه «اسب» را از جايي آورده‌ايم كه هرگز بال ندارد
و اصلاً اگر بال داشته باشد ديگر اسب نيست!
اين‌كارها مربوط به شعر و داستان است و رمّان
و نه فلسفه
فلسفه بايد واقع‌نگر باشد
و مغز درون خمره يك تخيّل است و نه واقع
واقع همين كليدهاي رايانه است كه زير انگشتان من فشرده مي‌شود
زيرا «تعريف من از واقع» متكي بر همين دركي‌ست
كه از فشار كليدها دارم
چطور مي‌توانم واقع را به چيزي غير از اداركات خود منصرف سازم
و بگويم: اسب اسب نيست!

يك بحث ديگر مي‌ماند
و آن اين‌كه پس ما چطور به وجود خدا پي مي‌بريم
و چطور ايمان مي‌آوريم
و چطور فلسفه‌اي را از ابتدا
از سطح صفر كه آغاز مي‌كنيم
با وجود خدا آغاز مي‌شود
چطور مي‌شود ايمان مقدم بر فلسفه شود
در حالي كه فلسفه از سطح صفر آغاز شده
به معناي عقلانيت محض
آيا ايمان در سطح صفر عقل قرار دارد؟
اصلاً چطور به حق و باطل برسيم
ملاك صحت و خطا
اگر پلوراليسم غلط است
مبناي شما نيز كه به علمِ غير قطعي مي‌رسد
اين علم غير قطعي به چه كار مي‌آيد
پس نوعي تكثرگرايي در آن نهفته است
نوعي نسبي بودن
علم نسبي كه مفيد شناخت واقع نيست
اين‌ها پرسش‌هايي‌ست كه به توليد يك فلسفه جديد مي‌انجامد
استاد حسيني (ره) تلاش نموده به اين پرسش‌ها پاسخ دهد
موفق باشيد

[ادامه دارد...]